srpski
NA SIGURNOM PUTU
(O trećem izdanju pozorišnog festivala „Teatar na raskršću“ u Nišu od 5. do 12. septembra)
Pozorišni fstivali su slika razvoja pozorišta, ali su i slika njegovog menjanja. „Teatar na raskršću“ je pozorišni festival koji je lakmus specifike pozorišnog kretanja u regionu, desetak vrlo značajnih zemalja. Suprotstavljajući se užasnim nedaćama koje je prouzrokovao korona virus, a evo sada i ekonomska kriza, ovaj festival ne posustaje, sigurno krećući svojim zacrtanim trajektorijama. Treće izdanje nudi vrlo interesantne načine razmišljanja i uzbudljuve rediteljske koncepte koji došapnu i publici, a i nama koji promošljamo pozorišnu umetnost da je teatar uvek rezličit i da je aspekata bezbroj, ali i da je pozorište i slika jednog vremena koje je na ovim područjima izuzetno turbulentno i kontroverzno. I ove godine „Teatar na raskršću“ traje osam dana sa šest pozorišnih predstava u konkurenciji i po jednoj na otvaranju i zatvaranju festivala, koji je obogaćen i pratećim manifestacijama, kao što su promocije knjiga i časopisa i kamerne predstave. Pozorišta koja su uzbudila publiku su ove godine došle iz Hrvatske, Srbije, Bosne i Hercegovine, Severne Makedonije, Rumunije, kao i jedna duodrama iz Turske u pratećem programu. Svakako, festival ima svoj koncept, a taj se koncept uvek oslanja na specifiku predstava, za koje je ove godine bilo interesantno to što su u većem delu bile autorski projekti. U tom se nekako pravcu kretala selekcija Vlatka Ilića, koja je sačinjavala predstave:
„Hrvatski put ka sreći“ Satiričnog pozorišta „Kerempuh“ iz Zagreba, predstava bez teksta u režiji Boba Jelčića, koja se bavi traumama celog jednog veka kroz relacije jedne prosečne familije, predstava koja je globalna stradanja jednog tla transformisala u intimne tragedije jednog socijalnog jadra kojemu se u ovom grešnom dvadeset i prvom veku već njišu temelji;
„Gospođica Julija“ po tekstu velikog nordijskog dramatičara Avgusta Strindberga uprizorena od strane velikog pozorišnog reditelja Harisa Pašović u produkciji teatra „Madlenijanum“ iz Beograda, koja je transformirana u sagu jedne oligarhijske familije stacionirane u Sloveniji, čija se mlada gospodarica zaljubila u mladog slugu emigranta zaposlenog na imanju njenog oca, predstava čija je geografska transformacija pokazala celu promiskuitetnost tranzitivnih područja, govoreći o tome da socijalne anomalije ne prepoznaju geografska opredeljenja i da su svuda prisutne;
„Rehnic: anđeo uništenja“, predstava Ratnog teatra SARTR iz Sarajeva u režiji Sabine Mitereker, čija je interpretacija istoimenog dramskog teksta Elfride Jelinek na jedan vrlo čudan, pripovedački način oslikala grozomorni čin ubistva više od 180 Jevreja za vreme zabave jedne grofice na granici Austrije sa Mađarskom, samo nepuna dva meseca pre završetka rata i kapitulacije Trećeg rajha;
„Orač i smrt“, jedna od najinteresantnijih predstava ovog festivala, rađena po nedavno otkrivenoj poemi srednjovekovnog autora Johanesa fon Tepla u režiji slavnog reditelja Silvija Purkaretea i u produkciji pozorišta iz Jašija, Ruminija, predstava sa velikom filozofskom težinom koja govori o ljubavi i smrti, o suočenju čoveka sa svojom tamnom stranom i iskušenjima koja nudi sudbina, naravno u potrazi za pravom ljubavlju;
„My name is Goran Stefanovski”, po tekstovima velikog makedonskog dramatičara Gorana Stefanovskog, u produkciji Dramskog teatra iz Skoplja i režiji Branislava Mićunovića, čiji je dramaturški uokvireni omaž doneo mnogo uzbuđenja, strasti i suza, predstava koja je govorila o urušavanju ljudskog identiteta
i konačno izvanredno dinamična predstava “Vitezovi lake male” autorski projekt Andraša Urbana u izvođenju pozorišta “Deže Kostolanji” iz Subotice, predstava koja na jedan izvanredno ironičan način, koristeći operetski izraz, govori o ponižavanju umetničkog rada pozorišnih umetnika.
Festival je bio otvoren predstavom “Oslobođenje Skoplja”, po tekstu Dušana Jovanovića u koprodukciji Niškog i Leskovačkog pozoriša, a u režiji Gorčina Stojanovića, a bio je zatvoren predstavom “U raljama života” po istoimenom romanu Dubravke Ugrešić u dramatizaciji Biljane Srbljanović i u režiji Andreja Nosova, a u produkciji Beogradskog dramskog pozorišta.
Različiti pristupi tekstovima, kao i aspekti njihove aktuelizacije, bila je lična karta ovog festivala, koji ima najžešći okrugli sto, gde se ukrštaju koplja i kritike i publike. Aktuelnost tema i njihov tretman čine ovaj festival autentičnim a u isti mah i priželjkivanim, upravo zbog izvanredno izoštrenog kriterijuma svih žirija, po kojemu nagrade uvek idu u prave ruke. Srećan spoj visokog kriterijuma i uzbudljivog promišljanja tema i problema kojima se bave predstave, a koje su, s druge strane, odabrane sa čvrstim selektorskim konceptom, govori da festival “Teatar na raskršću” ne samo što ide uzlaznom linijom nego se odvaja od drugih festivala po svojoj suštini i koncepciji. O tome govore i tribine koje su ove godine bile posvećene samom razvoju ovog festivala, a koje su otvorile i realne probleme njegovog razvitka, tako da bi svakako mogli da govorimo o festivalu koji gleda sebe u ogledalu i budno uočava svoje i slabe i jake strane, angažujući vrhunske ličnosti i kriterijume u ulaganju u njegovu budućnost. Svakako, pomenute promocije dotiču se i teatrološkog aspekta, pa tako su i na ovom festivalu bili promovisani srpski pozorišni časopisi “Scena” Sterijinog pozorja, “Teatron”, Pozorišnog muzeja Srbije, kao i pozorišne novine “Ludus”, a promovisane su bile i knjige “Sazvežđa Milivoja Živanovića” teatrologa i profesora Milivoja Mlađenovića, “Teatrologike” Olivere Milošević, “Postdramsko u poetici Aleksandra Popovića” teatrologa Dejana Petkovića i hrestomatija “Greh zaborava” dr. Nenada Novakovića. U pratećem programu su bile predstave “Probudila sam se bez glasa” produkcije “Bu japim” iz Turske u režiji Tamera Levina i monodrama “Žena iz Porto Pima” po tekstu Antonija Tabukija u režiji Miloša Latinovića.
Na festivalu “Teatar na raskršću” je pozorište bujalo i na sceni i u knjigama, a i na retoričkom polju. To znači da su ovom uzbudljivom događaju vrata svetle budućnosti širom otvorena. Nagrade su žiriji dodelili najboljima, od kojih je najviše – sedam, dobilo pozorište “Deže Kostolanji”, tri je dobila predstava iz Japija, Rumunija uključujući i nagradu za najbolju predstavu u celini, dve nagrade su pripale makedonskoj predstavi “My name is Goran Strefanovski”, a jednu je dobila predstava Ratnog teatra SARTR iz Sarajeva. Kada smo već kod kriterijuma, treba spomenuti da su i glavni žiri, a i žiriji okruglog stola kritike i novinara bili analitični i u obrazloženjima su istakli duboke razloge zbog kojih su dodeljene sve nagrade. Svakako, preko visokog kriterijuma i prolazi put ka uspehu ovog festivala, za koji ne verujemo da je na početku svog razvitka, nego da je u liniji uspona sa koje nema vraćanja. Niš, kao grad koji odiše umetnošću je i te kako zaslužio veliki pozorišni festival, koji će okupljati umetnike koji imaju šta da kažu publici a i čovečanstvu. Poruke koje šalju sve predstave su krucijalne i snažne, a takav je i artizam pozorišne čarolije, sa koje scena ovog festivala ne izlazi sve do sledećeg njegovog izdanja.
Sašo Ognenovski