Program festivala 2019

TEATAR NA RASKRŠĆU
(Niš, 12 – 19. mart 2019)
O festivalu i selekciji

Festival „Teatar na raskršću“ jeste pozorišna estetsko-ideološka namera prepoznavanja društvenih područja koja se dovode u pitanje ili za koja se makar počinje smatrati da tek valja rešiti šta im je suština i smisao, te na koji način treba da budu uređena. Ovakvo polazište zahteva definisanje modela festivalske stvarnosti iz koje se polazi i u koju se ulazi, kojoj se teži i od koje se, na kraju krajeva, beži. Odnosno, zahteva da se porazmisli, propitkuje i zapitkuje na koji način se festivalska stvarnost nameće, prepliće i sapliće sa bilo kojim drugim, semiotičkim rečnikom rečeno, modelom stvarnosti (političkim, ekonomskim, pravnim, običajnim itd.).

Nezavisno od konteksta u kojem razmatramo, termin „festivalska stvarnost“ treba prihvatiti ne samo kao formalnu ili sadržajnu odrednicu već kao zahtev za drugačije mišljenje i stvaranje pozorišta. Ona je uvek jasan pokazatelj potrebe učesnika tih procesa da preispitaju pravila sopstvene discipline. U takmičarskom, ali i estetskom, pa i najšire shvaćeno sociološkom smislu, „preispitivanje“ je problematično opšte mesto, vrednosno konotirano, pozicionirano u odnosu na nešto, nekog, pre, sad i/ili posle. Postmoderni/stički poziv na dijalog namesto dijalektike moderne i modernizma, međutim, pokušava da obuhvati različite modele stvarnosti i unutar njih različite pozorišne prakse. Na ovaj način se zagovara napuštanje dominantne interpretativne paradigme kao neodržive. Odlučimo li da se okoristimo ovakvim pristupom ili da prepoznamo drugi, neophodno je obeležiti polje i prepoznati mesta delovanja, koja bi od festivala činila pozorišni i društveni događaj. Pozorišni festival, dakle, jeste događaj ukoliko ima za cilj ne jednostavno prikazivanje stanja i dostignuća lokalne scene, već da sopstvenim i tuđim (pozorišnim i izvanpozorišnim) iskustvima konkretno utiče na pozorišnu i izvanpozorišnu stvarnost u zadatom istorijskom vremenu i prostoru. Pozorišni festival je uvek javni događaj, i za to ima odgovornost javnog događaja.

Vođeni idejom da je „Teatar na raskršću“ afirmacija sličnosti i razlika kulturnih identiteta država i naroda koji dele isti prostor, mesto raskršća evropskih i svetskih puteva, dobili smo priliku da od 47 prijavljenih predstava iz Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Makedonije, Crne Gore, Bugarske, Albanije, Rumunije i Grčke, napravimo repertoar od osam takmičarskih predstava. Sve one, koliko god da su različite u svojim scenskim postupcima, slične su po svojoj uzbudljivosti. Ta uzbudljivost se ogleda u scenskim naracijama, raskošnim znakovima i atraktivnim temama, koje sa lakoćom prolaze kroz, suštinski vrlo porozne, granice navedenih država i naroda.

Predstava Kad bi Sombor bio Holivud u režiji Kokana Mladenovića i produkciji Narodnog pozorišta Sombor, kojom započinje „Teatar na raskršću“, za scenski predložak uzima istoimenu dramu Radoslava Dorića o životu i radu jednog od prvih sineasta Balkana Ernesta Bošnjaka. Poigravajući se Bošnjakovom željom da napravi fabriku snova i igrani film u Somboru na početku 20. veka, Kokan Mladenović odustaje od govornog teatra i pretvara pozorišnu inscenaciju u naraciju nemog filma. Ova inverzija istovremeno je omaž svim onim vizionarima koji pokreću svoja okruženja i kritika odustajanja od vrednosti koje oni sobom nose. Komad se završava u osvit Velikog rata, čijim posledicama počinje poslednja takmičarska predstava – Sumrak bogova Narodnog gledališča Maribor, po motivima istoimenog Viskontijevog filma, u dramatizaciji Ivora Martinića i režiji Dalibora Matanića. Priču o nemačkoj aristokratiji koja sa prezirom govori o nacistima, a kojima se zarad interesa ipak priključuje, Matanić vešto umontirava u pozorišno-filmski spektakl: pozorišno ovde i sada nadsimbolizovano je filmskim kadriranjem krupnih planova likova, u kojima svaka njihova emocija dostiže krajnje granice očitosti. Priča o postepenoj kapitulaciji građanstva pred totalitarnom vizijom sveta ovde je data ne kao vivisekcija nacističke ideologije, već kao kritika nečinjenja njenih oponenata: jedini nacista u čitavom komadu nosi kameru pred čijim se objektivom zlo odabrane porodice razgolićuje i pretvara u medijsko opravdanje nekotrolisane samovolje autoritarne ideologije.

Da li živimo u osvit novog totalitarizma i proizvodnje neprijatelja na dnevnom nivou i po svim osnovama (političkim, ekonomskim, verskim, rodnim, jezičkim…) jesu dominantne teme i ostalih šest takmičarskih predstava. We are born naked and the rest is… reditelja Florijana Fišera, koprodukcija Scene MESS i Sarajevskog ratnog teatra (SARTR), rađena prema motivima „Anarhije u Bavarskoj“ R. M. Fasbindera, postavlja pitanja „šta je onkraj porodice, šta je u njenoj srži, šta poslije porodice, što je u njenoj podsvjesti, koje tajne skriva i na koji način suđeluje na raznim ravnima ljudskog iskustva“. Fragmentarno razobličavanje i uobličavanje prava na rađanje, slobode izražavanja i načina življenja, jesu prizma kroz koju se prelamaju odnosi društva i mogućnosti njegovih manipulacija. Ovim temama pridružuju se i ose sukoba predstave Kapital u režiji Andraša Urbana, a u produkciji Zetskog doma Cetinje. Dramaturškinja Vedrana Božinović koristi Marksovo kapitalno delo kao daleki odjek savremenog trenutka, a Andraš Urban uz pomoć mladog glumačkog ansambla i muzike Irene Popović Dragović stvara predstavu koja proizvodi buku društvenog delovanja. Filoktet Hrvatskog narodnog kazališta u Varaždinu, po motivima Sofoklove drame, u adaptaciji Ivana Penavića i režiji Ozrena Prohića, takođe u prvi plan stavlja mladog čoveka (Neoptolem) rastrzanog između morala i pragmatizma. Neoptolemova tragička krivica leži u činjenici da su mu ponuđeni odgovori koje su drugi osmislili, a koje on prihvata bez ikakvog jasnog moralnog prosuđivanja. Tatjana Mandić Rigonat, uzimajući jedan od najznačajnijih savremenih srpskih komada Balkanski špijun Dušana Kovačevića, produkcija Narodno pozorište Beograd, osavremenjava činjenicu da je proizvodnja neprijatelja na dnevnoj osnovi postala mentalitetska odrednica ovih prostora. Tragajući za prepoznavanjem tog novog neprijatelja sadašnjosti, kao oponenta ne/idealizovane prošlosti, Balkanski špijun jasno apostrofira da je društvena paranoja ništa drugo do stanje svesti i karaktera pojedinca, koja se umnožava brzinom protoka informacija. Menjajući mesto gledališta i pozornice, Višnjik A. P. Čehova u režiji Vasila Senina i izvođenju ansambla pozorišta „Ivan Radoev“ u Plevenu, zaokružuje repertoarsku priču o ulozi pozorišta u društvu bez empatije, koje puno prepoznavanje dobija u pretposlednjoj takmičarskoj predstavi Festen Dramskog teatra iz Skoplja, po motivima istoimenog filma Dejvida Eldridža, adaptacija Saška Boškovska, režija Zoja Buzalkovska, gde se pitanje odgovornosti roditelja, pitanje Lajevog kompleksa i želje roditelja da ubiju svoju decu kao posledice straha da deca ne vide njihovu prosečnost, prepoznaje kao izvorište i ishodište vremena kojem se obraćamo i koje sa sobom nosi preispitivanja lične odgovornosti.

Selektor Prvog festivala Teatar na raskršću

Mr Spasoje Ž. Milovanović, teatrolog